Wat vertel je mij?

93 % van onze communicatie is non-verbaal. Wat vertellen ons lichaam, onze houding en onze blik tijdens een gesprek? We communiceren allemaal voortdurend informatie over wie en wat we zijn of voelen. Kunnen we die informatiestroom controleren? En hoe kunnen we anderen lezen? Ontdek het hier.

Waargebeurd verhaal: tijdens een gesprek met de bekende Franse presentator Michel Drucker over zijn meest memorabele herinneringen vertelde hij over zijn exclusieve interview met Céline Dion na haar wereldwijde succesalbum D’eux (1995) – hij mocht haar als allereerste ontvangen. Voor hem was dat een van de momenten uit zijn carrière waar hij het meest trots op is. Een moment dat echter een beetje werd verknald door wat zijn mama na de uitzending aan de telefoon tegen hem zei. Toen hij haar vroeg wat ze ervan vond en of hij interessante vragen had gesteld, zei ze dat ze dat helemaal niet wist. Ze verklaarde zich nader … “Ik vroeg me het hele interview af wie jou had aangeraden om die das te dragen, want die stond je helemaal niet goed jongen.”

Non-verbale communicatie, wat is dat?

Non-verbale communicatie (NVC) wordt vaak gedefinieerd als alle houdingen die kunnen worden waargenomen als iemand zich uitdrukt. Dat is niet fout, maar ook niet volledig. Non-verbale communicatie gaat veel verder dan dat.

We zouden het kunnen definiëren als “alle communicatiemiddelen waarbij geen woorden worden gebruikt”. Dat omvat dan gebaren, gezichtsuitdrukkingen, lichaamshouding, lichaamsbewegingen, oogcontact, fysieke afstand tussen mensen, toon van de stem en zelfs uiterlijk of geur.

Kortom: het gaat om alle informatie die iemand aan de ander geeft zonder te praten.

Non-verbale communicatie bestaat uit een non-verbaal en een paraverbaal aspect.

Het non-verbale aspect omvat:

• Gezichtsuitdrukkingen: glimlachen, wenkbrauwen fronsen, knipogen enz.;
• Gebaren: gebaren met de handen en de armen zoals wijzen, groeten of de duim opsteken;
• Lichaamshouding: de manier waarop iemand staat of zit;
• De persoonlijke ruimte of het gebruik van de ruimte: hoe beter je iemand kent, hoe dichter je fysiek kan komen;
• Oogcontact: frequentie, duur en intensiteit van de blik;
• Uiterlijk: kleding, kapsel en andere aspecten van de persoonlijke verschijning;
• Lichaamsuitdrukkingen: bewegingen van het lichaam zoals knikken, van de ene voet op de andere wiebelen …
• Aanrakingen: handdrukken, schouderklopjes en omhelzingen zeggen veel over je persoonlijkheid. Donald Trump schudt de hand van zijn gesprekspartners bijvoorbeeld niet, hij probeert ze helemaal plat te knijpen om aan te tonen dat hij de baas is.

Alles over de manier waarop je woorden zegt, in plaats van de woorden zelf, noemen we paraverbale communicatie. Dat omvat:

• Toon: de toonhoogte van je stem, die emoties zoals woede, vreugde, verdriet of rancune … kan uitdrukken;
• Volume: het volume van het geluid geeft vaak de emotie of het belang weer van wat je zegt;
• Ritme en snelheid: de snelheid waarmee je woorden uitspreekt, kan opwinding, ongeduld of zenuwachtigheid aantonen;
• Intonatie: variatie in toon tijdens de zin beïnvloedt de betekenis en interpretatie van je woorden;
• Stiltes en pauzes: door momenten van stilte in te lassen kun je het belang van je woorden benadrukken, aarzeling aantonen of ruimte laten om na te denken;
• Klemtoon: door de klemtoon te leggen op bepaalde woorden kun je de betekenis of het belang ervan veranderen.

Het accent van de regio waar we vandaan komen kan ook iets prijsgeven over wie we zijn natuurlijk.

Vijf tips om je collega’s te lezen

Heb je er al eens van gedroomd om gedachten te kunnen lezen? Die superkracht blijft helaas nog altijd fantasie, maar we kunnen wel allemaal een beetje lezen wat anderen ons over zichzelf vertellen.

Om de non-verbale communicatie van een collega te kunnen lezen moet je aandacht besteden aan verschillende aspecten van zijn of haar gedrag, uitdrukkingen en gebaren. Hier volgen een paar tips om non-verbale communicatie beter te kunnen interpreteren in een werkomgeving:

Observeer gezichtsuitdrukkingen

• Glimlachen: is de glimacht echt? Zo ja, dan zie je normaal gezien enkele rimpeltjes rond de ogen (lachrimpels). Een geforceerde glimlach kan erop wijzen dat iemand schaamte of ergernis probeert te verbergen.
• Oogcontact: oogcontact houden kan wijzen op interesse en eerlijkheid, terwijl wegkijken kan duiden op zenuwachtigheid, verstrooidheid of een gebrek aan interesse.

Analyseer het lichaam

• Gesloten of open houding: een open houding (armen open, ontspanning houding) wijst vaak op vertrouwen en ontvankelijkheid. Een gesloten houding (gekruiste armen, ‘ineengedoken’ lichaam) kan wijzen op weerstand, terughoudendheid of ongemak.
• Lichaamshouding: als je collega zich naar jou toe draait, toont hij of zij interesse en betrokkenheid. Als hij of zij zich van je wegdraait of zich vaak omdraait, wijst dat op het tegenovergestelde.

Detecteer gebaren

• Handgebaren: expressieve en open gebaren kunnen op enthousiasme en engagement wijzen, terwijl minimale of verborgen gebaren terughoudendheid of angst kunnen inhouden.
• Repetitieve gebaren: spelen met voorwerpen, tikken met de voet of andere repetitieve bewegingen kunnen tekenen zijn van zenuwachtigheid of ongeduld.

Luister naar de parataal

• Toon en volume van de stem: met een warme toon en een gematigd volume suggereer je dat je op je gemak en oprecht bent, terwijl een monotone toon of heel stil of net heel luid praten kan wijzen op een gebrek aan zelfvertrouwen, verveling of stress.
• Ritme en snelheid: snel spreken kan een teken zijn van zenuwachtigheid of opwinding, terwijl traag spreken kan aantonen dat je nadenkt of vermoeid bent.

Let op de afstand

• De afstand die een collega bewaart zegt iets over de mate waarin hij of zij zich comfortabel voelt. Dichtbij komen wijst erop dat iemand wil samenwerken of vertrouwen heeft. Als je afstand houdt, wil dat zeggen dat je de professionele grenzen wil bewaren.

Vergeet vooral niet om aandacht te schenken aan de context waarin je je collega ‘leest’ en trek geen conclusies uit één enkel gebaar of een bepaalde uitdrukking. Het kan bijvoorbeeld dat je collega ziek is of er met zijn gedachten niet bij is door wat er op privévlak speelt.

Non-verbale communicatie is ook cultureel bepaald 

Sommige mensen werken in een professionele context waar verschillende nationaliteiten, origines en religies samenkomen. Dan is het belangrijk om te weten dat een deel van de non-verbale communicatie cultuurgebonden is. Wat in de ene cultuur als aanvaardbaar wordt beschouwd, kan verboden of afgekeurd worden in de andere.

Hier enkele voorbeelden van uiteenlopende interpretaties in verschillende culturen:

• Ja: in sommige culturen betekent knikken ‘ja’, terwijl dat in andere, zoals in Bulgarije en Griekenland, ‘nee’ kan betekenen.
• Opgestoken duim: dit gebaar wordt vaak gebruikt om goedkeuring uit te drukken in westerse landen, maar het kan in sommige culturen in het Midden-Oosten en zuidelijk Azië beledigend overkomen.
• Glimlach: in sommige Aziatische culturen wordt er soms geglimlacht om schaamte of verlegenheid te verbergen.
• Oogcontact : lang oogcontact kan in Azië als onbeleefd of agressief worden beschouwd. In sommige Sub-Saharaanse landen komt het helemaal niet goed over als je een meerdere langer dan enkele seconden in de ogen kijkt (directeur, professor, …).
• Afstand : de persoonlijke afstand die iemand aanvaardbaar vindt, varieert heel sterk. In Latijns-Amerika en het Middellandse Zeegebied hebben de mensen de neiging om dichter bij elkaar te komen dan in de Noord-Amerikaanse of Noord-Europese culturen. Tijdens de coronacrisis deed er in Finland volgende mop de ronde: “De regering vraagt ons om 1,5 m afstand te bewaren van elkaar. Waarom willen ze dat we dichter bij elkaar komen?”
• Lichaamshouding: met je benen gekruist zitten of de zool van je voeten laten zien kan in sommige culturen in het Midden-Oosten en Azië beschouwd worden als een gebrek aan respect.
• Toon en stemvolume: in Italië en in heel wat Arabische landen is luid en expressief praten vaak normaal en wordt dat zelfs verwacht. In Japanse en Scandinavische culturen geven ze daarentegen eerder de voorkeur aan een kalmere en gematigdere toon.
• Stilte: in sommige Aziatische culturen is stilte een integraal onderdeel van de communicatie en wijst het op nadenken of respect. In westerse culturen kunnen lange stiltes duiden op ongemak of afkeuring.
• Fysiek contact: in de Zuid-Europese en Arabische culturen raken vrienden en collega’s elkaar sneller aan, zullen ze elkaar vaker omhelzen of schouderklopjes geven. In Japan en Korea daarentegen wordt fysiek contact in het openbaar vaak vermeden.

In België, een heel divers land, kan het culturele element interessant zijn om te proberen je collega’s te begrijpen, de non-verbale communicatie te interpreteren en vooral om bepaalde misverstanden te vermijden.

Hoe pas je jezelf aan de non-verbale communicatie van de ander aan?

Anderen leren te lezen is één ding, maar wat doe je dan met die informatie zodra je die allemaal hebt opgemerkt? Het antwoord is waarschijnlijk dat je je dan aanpast aan de lichaamstaal van de ander. Waarom? Dat versterkt de relatie en zorgt ervoor dat je elkaar beter begrijpt.

Hieronder beschrijven we enkele manieren om ‘dichter bij’ je collega’s te komen zonder dat ze het doorhebben. En neen, dat is geen manipulatie. Het is een waardevolle vaardigheid die jullie allebei in staat stelt om je ‘meer verbonden’ te voelen.

Spiegeleffect

Het idee is om de houding en de gebaren van de ander (subtiel) te imiteren. Let op de toon, het tempo en het volume van de stem van de ander. Als die persoon stil en traag praat, pas dan je stem op dezelfde manier aan.

Het is een teken van empathie dat onbewust een connectie creëert bij de andere persoon. Veel mensen passen de techniek van mirroring al onbewust toe. Je moet daar natuurlijk ook niet mee overdrijven. Zo vermijd je dat je spottend of neerbuigend overkomt.

Actief luisteren

Toon dat je actief luistert naar wat iemand zegt door te knikken, goedkeurend te mompelen of te glimlachen. Respecteer ook wat de ander te zeggen heeft en onderbreek hem of haar niet. Je zou ook je handen iets hoger kunnen brengen of je hoofd wat schuin kunnen houden om de ander aan te moedigen om verder te praten.

Reageer ook op non-verbale signalen met aangepaste antwoorden, door bijvoorbeeld geruststellend te glimlachen als de ander verdrietig lijkt.

Als de situatie het toelaat en dit cultureel aanvaard wordt, kun je de schouder van je gesprekspartner lichtjes aanraken of hem of haar een handdruk geven om jullie band te versterken. Let op de reactie van de ander om te zien of dat kan voor hem of haar.

Non-verbale feedback

Pas je eigen lichaamstaal aan de reacties van de ander aan. Als je gesprekspartner zich ongemakkelijk lijkt te voelen, pas je houding of de afstand dan aan.

Een treffend voorbeeld van een situatie op het werk is hoe je elkaar ’s ochtends kunt begroeten. Sommigen reiken de hand, anderen zwaaien eens beleefd van ver of geven elkaar een vuistje. En er zijn er ook die liever een kus geven, wat eigenlijk niet iedereen leuk vindt. In die situaties zou je de non-verbale communicatie kunnen lezen en aanpassen. En als je twijfelt, vraag het dan gewoon!

Open lichaamstaal

Neem een open houding aan (kruis je armen of benen niet) om opener en vriendelijker te communiceren, en richt je lichaam naar de persoon om je engagement en interesse voor het gesprek te tonen.

Gebruik van de ruimte

Pas de afstand tussen jou en je gesprekspartner aan en hou daarbij rekening met wat voor hem of haar comfortabel voelt. Ga bijvoorbeeld iets dichterbij staan als de ander ontspannen en open lijkt of ga achteruit als hij of zij gespannen lijkt.

Tot slot, als we het dan hebben over non-verbale communicatie en anderen ontcijferen, is het belangrijk om vooral je eigen non-verbale communicatie niet uit het oog te verliezen. Houd een belangrijk punt in gedachten: zorg ervoor dat je verbale communicatie strookt met je non-verbale communicatie.